Een bijdrage van Sophie Vanonckelen.
Bekentenis van een religieus feminist
Ik beken. Ik ben één van die mensen die zich ondanks alle redelijke tegenargumenten niet kan overgeven aan het atheïsme. Drie weken heb ik ooit geprobeerd om atheïst te zijn, om ferm en volmondig te beamen dat er niets méér is, dat het licht uitgaat en dat alle gelovigen naïeve nozems zijn die hun eigen sterfelijkheid niet kunnen accepteren en samenspannen om de vrouw aan de haard te houden.
Het was en is nog steeds mijn grootste probleem met religie. Elke godsdienst, inclusief het door progressieve westerlingen zo liefdevol omarmde boeddhisme, komt met een set waarden en normen die erg ver staan van mijn feministische overtuigingen. De emancipatie van vrouwen, homo’s en het veelkleurige zootje queers, transgenders, etc., staan niet bepaald hoog op de agenda van moefti’s, pausen en lama’s. De veelal mannelijke hiërarchieën van de wereldgodsdiensten deinzen er niet voor terug om met de regelmaat van de klok mysogyne en homofobe uitspraken te doen.
Denk aan onze eigen aartsbisschop Léonard en de rel rond zijn visie op aids bij homo’s als een soort immanente gerechtigheid. Of recenter: de Pakistaanse taliban die een veertienjarig meisje tracht te vermoorden omdat ze naar school wil gaan.
Het is begrijpelijk dat feministen en homo-activisten met afgrijzen reageren op zulke gebeurtenissen. Meer zelfs, het is terecht en het afgrijzen wordt gedeeld door de grote meerderheid van de bevolking, ook door de gelovigen. Of bent u in uw buurt al moslims tegengekomen die schoolmeisjes neerschieten?
Het is me dan ook een raadsel waarom de meeste westerse feministen quasi allergisch zijn aan elke vorm van religie, een verdwaalde wicca daargelaten. In pakweg Azië , Afrika en zelfs de Verenigde Staten wordt het feminisme vaak gekleurd door de levensbeschouwing van de feminist in kwestie. Islamitisch feminisme, hindoefeminisme, katholiek feminisme.
Het klinkt u, liefste lezer(es) wellicht onbetamelijk en contradictorisch in de oren, katholiek en feminist zijn. Is het katholicisme immers geen hardleers patriarchaal instituut? Een ondoordringbaar mannenbastion, waar de mannen zich weliswaar graag in lange jurken hullen, maar waar de vrouw onmiskenbaar een tweederangspersoon is en elke recreatieve vorm van seksualiteit, voor vrouw én man, misprijzend wordt afgekeurd? Hel en verdoemenis wachten voor zij die zich wel eens durven bezondigen aan kontneuken of, godbetert, masturbatie?
Hoezeer al deze clichés vormen van waarheid bevatten, toch is het de taak van elke rechtgeaarde feminist om clichés en foute vooronderstellingen te detecteren en onderuit te halen. Ik zou u uren kunnen vermaken met boekbesprekingen en analyses van feministische theologen, met feministische bijbelinterpretaties, anarchistische bijbelinterpretaties en zelfs, mijn persoonlijke favoriet, anarcho-ecologische feministische bijbelinterpretaties. Maar het duizelt u, liefste lezer(es) wellicht nu al, en u hebt er waarschijnlijk geen boodschap aan, omdat de bijbel voor u weinig betekent.
Daarom wil ik u liever overtuigen van het belang van religieus geïnspireerd en vooral religieus tolerant feminisme. Want laat ons wel wezen. Niet de hele wereld is seculier. Wij feministes hebben ons te lang gewenteld in onze eigen status. Default feminisme is wit, middenklasse, hoogopgeleid en seculier. Zo bent u wellicht, zo is wellicht het merendeel van uw vriendenkring. Dat is geen verwijt. Dat is simpelweg een vaststelling, ook over mezelf. Maar als we naar onze zusters wereldwijd kijken, zien we dat de meesten van hen niet wit zijn, vaak arm, dikwijls analfabeet en meestal religieus. Net zoals vrouwen vaker arm en laaggeschoold zijn, zijn ze ook vaker religieus. En in die religiositeit, in de grote verhalen en tradities vinden veel vrouwen een laatste strohalm waardigheid en inspiratie voor hun vrouw zijn. En het is precies op dit punt dat de feministische theologie op haar waarde mag beoordeeld worden.
Laat ik deze vreemde bewering even voor u illustreren aan de hand van het levensverhaal van een dame van wie u ongetwijfeld al gehoord hebt: Maria, in de volksmond ook wel bekend als de Heilige Maagd of “Onslievevrouwke”. De Mariadevotie in ons land is eeuwenlang immens geweest. Wie heeft er geen grootmoeder met een Mariabeeldje onder een glazen stolp op de schouw. Maria was de steun en toeverlaat van miljoenen christelijke vrouwen die in hun door mannen en (mannelijke )kerk bepaalde leven weinig andere inspiratiebronnen van vrouw-zijn konden vinden. Meer dan duizend jaar lang hebben mannelijke theologen hardnekkig geprobeerd om deze vrouw, “gezegend boven alle vrouwen”, te ontdoen van haar vrouwelijkheid, zelfs van haar menszijn. Ze degradeerden haar tot een louter ontvangende baarmoeder, ze ontzegden haar zelfs de pijn van barenweeën. En hoewel niemand precies kan uitleggen hoe dat fysiek mogelijk is, was het maagdenvlies van Onslievevrouwke nog intact na deze pijnloze geboorte van het kindeke Jezus. Maagd en Moeder, Maria was beiden en de slinkse theologen hebben haar gekaapt en haar gereduceerd tot enkel dat, een maagdelijke tienermoeder zonder eigen stem.
Vervolgens hebben duizenden jaren klakkeloos napraten hun werk gedaan en het beeld van Maria verder misvormd. Wie vraagt zich nog af waarom uitgerekend een arm boerenmeisje moeder van God mocht worden? Wie herinnert zich nog dat dit arme kind volmondig “ja” zei op deze roeping, terwijl ze wist dat iedereen in het dorp zou roddelen en haar zou bespuwen, wanneer ze met haar zwangere buik zou rondwandelen. Wie stelt zich voor dat deze Maria, “gezegend boven alle vrouwen”, het mikpunt was van spot, net zoals alle ongehuwde moeders voor en na haar. Een slet, een hoer. Wie verwondert er zich nog over dat de kerk volledig door mannen, geld en macht gedomineerd wordt, terwijl het uitgerekend dit jonge, arme kindvrouwtje was die gezegend werd als Moeder van een nieuw begin. De feministische theologen, natuurlijk!
Maria, de eerste priesteres, Maria, profeet, hardwerkende moeder, die het opnam voor de armen en minstbedeelden. Maria, die door haar armoede, zwangerschap en moederzijn alle machtige mannen het nakijken gaf, de politieke en religieuze elite van haar tijd tot razernij bracht. Maria, feminist?
Misschien hebben we het tweeduizend jaar lang misbegrepen?
De Tweede Sekse Voorbij 
20 november, 2012 at 1:27 pm
Geen commentaar, enkel 🙂
Atheïsme is ook mijn ding niet, gelukkig kan je als mens ook in spiritualiteit je eigen weg zoeken. Bijbels hoeven daar in aan te pas te komen, toch?
23 november, 2012 at 1:27 am
Beste mevrouw Vanonckelen wat wil je nu eigenlijk zeggen ?
De drie woestijngodsdiensten, jodendom, christendom en islam, zijn gemaakt – met de nadruk op “gemaakt” – om het Matriarchaat, dat op een natuurlijke manier de voortzetting was van de “natuurgodsdienst(en)”, te vernietigen. Als je dit weten doordenkt zul je merken dat een mannelijke god onmogelijk is.
Als je de feministische theologie eens van dichtbij bekijkt zul je merken dat het daar over heel andere dingen gaat dan over “Onze-Lieve-Vrouwke”. En ook niet over haar maagdenvlies.
Kun je als feministe in het christendom geloven ?
Kun je als arbeidster voor een neoliberale partij stemmen ?
Kun je als prostituee van je pooier houden ?
28 november, 2012 at 8:36 pm
Wat ik wilde zeggen is dat vele feministes zo vol van hun eigen axioma’s zijn, dat ze de emancipatiestrijd als een zaak van louter zichzelf zien, meer zelfs, de pretentie hebben om andere vrouwen te laag, te dom, te neoliberaal of te gelovig te achten om deze strijd te voeren. QED. En het ‘matriarchaat’ een ‘natuurlijke voortzetting’ van ‘natuurgodsdiensten’. In de Mashrek? Seriously?
27 januari, 2013 at 4:10 pm
Hoi Sophie,
Ik heb genoten van jouw eerlijke open blog. Ik waardeer je poging om de verbinding te maken tussen feminisme en religie. Want inderdaad, waarom zou een feminist per se atheist moeten zijn? Persoonlijk zie ik niet de directe waarde van het bestuderen van patriarchale religies en het vechten voor de terugkeer van Maria als priesteres. Wat mij tegen staat aan het feminisme in het algemeen is de enorme vechtlust naar gelijkheid. Mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig, maar niet gelijk. Enorme emancipatie heeft er voor gezorgd dat vrouwen manwijven zijn geworden; zogenaamde managers op hakken. Vrouwen weten niet meer wat het betekent om vrouw te zijn. Dit kun je inderdaad wijten aan 2000 jaar vrouwenonderdrukking in een patriarchale samenleving, maar misschien nog veel meer aan 50 jaar vrouwenemancipatie. In plaats van slachtoffer te zijn en te blijven vechten en overtuigen, kunnen we ons beter verbinden in ons hart met de vergevende moederenergie van Maria. Zo herontdekken vrouwen hun eigen vrouwelijkheid en leven zij de kracht van vergeving, liefde en vertrouwen. Bovendien biedt het loslaten van een patriarchaal verleden ook een positievere kijk op het heden. Want huidig wetenschappelijk onderzoek laat een verschuiving zien binnen het religieuze domein. In plaats van secularisatie blijkt religie te transformeren. Er ligt bijvoorbeeld meer nadruk op een individuele lichamelijke beleving van religie. Het lichaam wordt gezien als belangrijk medium, waardoor het transcendente voelbaar wordt. Er is een verschuiving van transcendente geestelijke (mannelijke) ervaringen, naar immanente lichamelijke (vrouwelijke) ervaringen. Mijn inziens zijn ervaring en lichamelijkheid vrouwelijke waarden die steeds belangrijker worden in de religieuze beleving. Daarnaast is het belang van ‘community’ iets wat vaak door vrouwen geïnitieerd wordt. Samen, delen en verbinding zijn vrouwelijke waarden die binnen religie en in de samenleving in het algemeen steeds meer ruimte krijgen. Dit is iets wat op natuurlijke wijze ontstaat. Ik pleit dan ook voor een verschuiving van feministische strijd, naar vrouwelijke acceptatie en ontvankelijkheid. Het is tijd om de oorlogvoerende mannenenergie thuis te ontvangen in de moederschoot van Maria. Maar dit kan pas als wij ons hart openen voor mannen. Als wij ook de kracht van een patriarchaal verleden kunnen voelen, voorbij schuld en vergeven. Het is zoals het is. Het leven is dynamisch en cyclisch en we bewegen continu door allerlei transformaties heen.
Het feminisme impliceert een strijd vanuit een pijn, en strijden is per definitie mannelijk. Ik las laatst een ontzettend inspirerende tekst over de rolverdeling van mannen en vrouwen in de Islam.
“The Middle Eastern family is not an egalitarian structure. Men’ s and woman’s roles are considered to be complementary and integrative, not equal. Men are the primary decision makers and breadwinners, and they usually control material resources, although woman have always exercised more power within the family ‘behind the scenes’ than is immediately apparent.” (King-Irani in Schwedler & Gerner, 2008: 319)
Ik denk dat feministen die strijden voor emancipatie en gelijkheid hun eigen vrouwelijke krachten uit het oog verliezen. Vrouwelijke kracht is cyclisch, beweeglijk, dynamisch en meebewegend. Vrouwen mogen er meer op vertrouwen dat zij invloed hebben ‘behind the scenes’. Het is tijd dat vrouwen stoppen met vechten en echt gaan geloven in de Maria en priesteres in zichzelf. Wanneer vrouwen deze energie op een constructieve en liefdevolle manier uitdragen, pas dan kunnen mannen hun rol in de samenleving weer op zich nemen. Het is de liefde en het respect dat een zoon heeft voor zijn moeder, dat hem ervan weerhoudt een moordenaar te worden. Vrouwen hebben de kracht om die liefdevolle wereld opnieuw te baren, zodra ze stoppen met vechten. Wij hebben nu de keuze; willen we leven vanuit brandstapelpijn of vanuit het liefdeshart van Maria?
Lieve groet,
Krista
Religiewetenschapper & Priesteres