Feministische symbolen

Als illustrator ben ik erg geïnteresseerd in wat de feministische beweging van vroeger en nu op grafisch gebied heeft ontworpen en geproduceerd. Feministes maken creatief gebruik van beelden om de feministische strijd te symboliseren, genderkwesties uit te drukken en zich af te zetten van de patriarchale beeldvorming om hen heen. Zulke beelden komen bijvoorbeeld voor op feministische posters [1], in zelfgemaakte magazines, pamfletten en zines, op stickers, op postkaarten, op buttons, op T-shirts, als sierraden, als graffiti, in logo’s van groepen of organisaties en tegenwoordig ook in banners op websites en blogs.

In de tweede feministische golf werden kunst en grafische vormgeving op een totaal nieuwe manier bekeken. Participatie, netwerken en samenwerken stonden centraal, in tegenstelling tot het idee van “the great white male genius” uit de westerse kunstwereld die helemaal op zijn eentje zijn “brilliante” ideeën uitwerkte. De grafische ontwerpen van feministes waren altijd creatief en vernieuwend. Ze gingen veel verder in hun experiment dan hun mannelijke tijdgenoten die daarentegen wel meer erkenning kregen. Bovendien hadden feministes ook een doel met hun kunst en vormgeving – het was geen l’art pour l’art – namelijk de feministische strijd vooruit helpen.

Tussen het strijdgewoel door hebben feministes een eigen iconografie uitgevonden. Veel symbolen zoals het vrouwenteken met vuist zijn alom gekend en zie je nog steeds overal opduiken. Er bestaat geen auteursrecht op; iedereen kan het telkens opnieuw recycleren. Maar naast het vrouwenteken bestaan er ook heel wat andere feministische symbolen…

DIT IS WAT IK TOT NU TOE AL BEN TEGENGEKOMEN [2]:

vrouwentekens

Allereerst dus het vrouwenteken dat bestaat in allerlei variaties: bijvoorbeeld met of zonder een vuist, in combinatie met een vredesteken, anarchieteken, hartje of transgenderteken, meerdere vrouwentekens verbonden met elkaar om sisterhood of lesbianisme te promoten…

variaties op vrouwentekens

Dan zijn er de verwijzingen naar vrouwelijke genitaliën: de omgekeerde driehoek werd overgenomen omdat die vorm vergeleken kan worden met de vorm van schaamhaar bij vrouwen. Met de handen wordt een driehoekig gebaar met dezelfde betekenis gemaakt, het zogenaamde Yoni-teken dat stamt uit de Oudheid. Feministes tonen dit gebaar om vrouwelijke kracht uit te drukken. Veel feministische schilderijen en andere kunstwerken zoals The Dinner Party van Judy Chicago verwijzen naar vulva’s. Een ander voorbeeld daarvan kan je zien in de tekst Viva Vulva! van onze gastschrijfster Sofiesluimert. Weg met de schaamte over je vulva & vagina (en meteen het woord “schaamstreek” afschaffen!)! Bloemen komen ook regelmatig voor in feministische kunstwerken en affiches. Ze kunnen bijvoorbeeld de “bloei” van de feministische beweging weergeven. Het Amerikaanse feministische postercollectief The Chicago Women’s Graphics Collective [3] had een posterontwerp gemaakt van een gestileerde bloem met het bijschrift: “Sisterhood is blooming. Springtime will never be the same.” Bloemen staan gewoonlijk symbool voor vruchtbaarheid, zo ook de maan met haar verbondenheid met de menstruatiecyclus. Je kan als kritiek hebben dat zulke symbolen essentialistisch (lichaamsdelen van zogezegde “vrouwelijke” lichamen als essentie van “vrouw”-zijn) en traditioneel-vrouwelijk (bij vruchtbaarheids- en moederschapssymbolen) overkomen, maar ik denk dat er ook een bepaalde kracht van uit kan gaan. Trots zijn op je lichaam en blij zijn met hoe je eruit ziet, is sowieso al een feministische daad!

genitale vormen

Daarnaast werden vrouwenfiguren vaak gebruikt: vrouwen met vuisten in de lucht, naakte vrouwen, heksen, godinnen, (mythische of historische) strijdsters, delen van vrouwenlichamen die objectificatie symboliseren (als het kritisch gehalte niet duidelijk is, schuilt wel het gevaar dat objectificerende beelden gereproduceerd worden), gespleten vrouwen of vrouwen met meer dan 2 armen om de dubbele dagtaak van vrouwen duidelijk te maken…

vrouwenfiguren

Een radicaler [4] symbool is de labrys of dubbelzijdige bijl. Dit wordt vaak geassocieerd met militant radicaal feminisme of seperatistisch lesbisch feminisme. Ook het breken van ketens, het vliegen van vogels uit een kooi (beide als teken voor vrijheid en vrouwenbevrijding) en het spinnenweb (als verbondenheid en solidariteit binnen de internationale feministische beweging) zijn belangrijke symbolen.

labrys, ketens breken en spinnenweb

Kleurensymboliek is eveneens van belang. De kleuren rood, roze en paars kwamen veelvuldig voor. Paars of lila werd door lesbische feministes toegeëigend toen Betty Friedan naar hen verwees als “the lavender herring”.  De officiële kleuren van de suffragettes (tweede helft van de 19de eeuw tot het begin van de 20ste eeuw) waren wit + paars + groen.

Tenslotte hebben feministes nieuwe woorden uitgevonden zoals “Ms.” (in plaats van Miss of Mrs), “grrrl” (girl, maar dan met extra r’s om een gromeffect te verkrijgen) en “womyn” (in plaats van woman omdat daarin het woord man zit en het lijkt dan alsof vrouwen een afgeleide van mannen zijn terwijl er geen spoor van “wo” te vinden is in man). Ze hebben ook bestaande woorden die voordien enkel als beledigingen voor vrouwen gebruikt werden, gereclaimd als krachttermen zoals “dyke”, “cunt” en “bitch” . Zulke woorden komen onder andere voor in namen van feministische magazines of actiegroepen.

EN WAT NU?

Dit is slechts een deel van alle creatieve symbolen en logo’s uit de geschiedenis van het feminisme, enkele voorbeelden die veel voorkomen en/of mij het meest opvielen. Dus hoe kan je hiermee nu zelf aan de slag gaan? Je kan zelf logo’s, symbolen en tekeningen uitvinden of bestaande ontwerpen herbruiken. Zulke ontwerpen zijn bruikbaar voor allerlei toepassingen. Bijvoorbeeld om buttons of posters mee te maken, om zelf kleding mee te bedrukken (als tegenwicht voor seksistische T-shirtopdrukken, om het feminisme te promoten of gewoon omdat het leuk & mooi is) of als logo van je eigen feministische actiegroep of project. Aan de slag!

MEER INFO + INSPIRATIE:

McQuiston, Liz. Suffragettes to She-devils: Women’s Liberation and Beyond. Londen, Phaidon, 1997.

Jo Freeman’s feministische buttonverzameling

Aletta-archief over het vrouwenteken

Feministische buttons op Vrouwen Nu Voor Later

Chicago Women’s Liberation Union archiefproject over buttons

 

VOETNOTEN

[1] In de tweede feministische golf bestonden er in verschillende landen feministische postercollectieven en drukkerijen. Zeer inspirerend… Ik zou graag een soortgelijk posterproject (en/of postkaartenproject?) opstarten… Het doel: feministische posters in alle straten en alle huiskamers! 🙂 Laat zeker iets weten als je interesse hebt om mee te doen! Zie: oproep.

[2] De afbeeldingen bij deze tekst zijn bijna allemaal door mezelf (over)getekend. Sommige ideeën zijn geïnspireerd door bestaande logo’s, andere zijn gewoon overgenomen ter illustratie. Enkel de laatste afbeelding met de tekst “geen feminisme zonder socialisme” is een poster die niet door mij gemaakt of verzonnen is. De eerste 2 logo’s zijn van FEL en Ladyfest Leeds (een feministische festival dat in Engeland plaatsvond). Er zit ook nog een ander Ladyfest logo tussen alle symbolen verstopt. Proficiat als je het kan herkennen (bewijs je feministische kennis door te zeggen van welk Ladyfest het afkomstig is (locatie + jaar))!

[3] The Chicago Women’s Graphics Collective was 1 van de werkgroepen van the Chicago Women’s Liberation Union waarin ook the Chicago Women’s Liberation Rock Band zat. Posters van het postercollectief kan je hier bestellen.

[4] Even voor de duidelijkheid: ik zie het woord “radicaal” absoluut niet als een negatief woord! Eerder positief. Radicaal feminisme betekent voor mij een niet-gematigd feminisme, een doordacht we-gaan-ervoor-feminisme. Zie ook de blogtekst van Tikara over radicaal feminisme.