Zijn er geen Grote Kunstenaressen in de Westerse Geschiedenis? [1] Of worden ze verzwegen? Zijn de enige vrouwen die iets met kunst te maken hebben of hadden de naaktmodellen en muzen die afgebeeld zijn in de schilderijen en beelden? [2] Was kunst door vrouwen gemaakt per definitie “craft” [3], een als minderwaardig beschouwde ambacht, handwerk of decoratie? Hoe zit het met kunst gemaakt door zwarte vrouwen en migrantes en met niet-westerse kunst?

zelfportret - Rachel Baes

Sinds de tweede feministische golf begonnen verschillende feministische kunsthistorici, kunsttheoretici en onderzoeksters vrouwelijke kunstenaressen uit de voorbije eeuwen figuurlijk op te graven en te herontdekken. Want ja, vrouwen die kunst maken hebben wel degelijk bestaan. Sommigen waren zelfs heel succesvol in hun tijd, ondanks het feit dat vrouwen het in de maatschappij en in de kunstwereld veel moeilijker hadden en nauwelijks kansen kregen om kunst te maken en te tonen. Door de patriarchale geschiedschrijving zijn deze kunstenaressen ook nog eens uit het door mannen gedomineerde en geschreven canon verdwenen. Zo zijn ze uit onze collectieve geheugens gewist en vergeten. Daarom blijft het nodig om over deze kunstenaressen te leren en te lezen en vandaar deze blogtekst. Blanke mannen hebben steeds kunstgeschiedenis geschreven, van Vasari tot nu. Dit had tot gevolg dat enkel de blanke mannelijke blik gold en alleen de blanke mannelijke stem gehoord werd. Gelukkig begon dit wat te veranderen sinds de tweede feministische golf, maar een kritische feministische stem blijft noodzakelijk om genderevenwicht te eisen.

In de vorige eeuwen – en waarschijnlijk nu nog – worden kunstenaressen geacht de regels, stijl, concepten en stromingen van hun blanke mannelijke collega’s te volgen. Als ze niet in het hokje van door mannen bepaalde kunst passen, worden ze niet aanvaard. Veel succesvolle kunstenaressen in de voorbije eeuwen slaagden er dan ook goed in om “mannelijke” kunst te maken. Daarvoor werden ze geprezen, want ja, “mannelijke” kunst was “echte” kunst (en werd/wordt gewoon “kunst” genoemd). Dit leidde ook tot vergissingen van kunsthistorici die de werken van deze kunstenaressen later toeschreven aan mannelijke tijdgenoten (zoals bij Judith Leyster, van wie eerst gedacht werd dat bepaalde van haar schilderijen van de hand van Frans Hals waren, eveneens actief in de 17de eeuw in Nederland).

Wie waren die vergeten vrouwen in de kunstgeschiedenis?

Het zijn er te veel om op te noemen, dus ik ga mij beperken tot enkele opvallende – en succesvolle – de kunstenaressen die actief waren in de vorige eeuwen: Hildegard Von Bingen (middeleeuwse multidisciplinaire kunstenares avant la lettre), Edmonia Lewis (zwarte beeldhouwster die van Amerika naar Italië trok in de tweede helft van de 19de eeuw om beelden over slavernij te maken), Claude Cahun (androgyne fotografische zelfportretten, uit de eerste helft van de 20ste eeuw), Frida Kahlo (Mexicaanse kunstenares wiens werk op dit moment wordt tentoongesteld in Brussel) en Georgia O’Keeffe (door feministes geloofd omwille van haar bloemvormen die op vulva’s lijken [4]). Maar dit is dus slechts een mini-mini-greep uit al die kunstenaressen die intussen zijn herontdekt, en ontelbaar veel anderen zijn tot nu toe nog anoniem gebleven.

Tegenwoordig zijn er steeds meer vrouwen actief in de kunstsector omdat het meer aanvaard is geworden dat vrouwen kunst maken. Hedendaagse kunstenaressen zijn o.a. Cindy Sherman (die zichzelf telkens opnieuw fotografeert als een andere persoon), Louise Bourgeois (o.a. bekend om haar spinnenbeelden), Catherine Opie (queer-feministische fotografe), Barabara Kruger (zwart/wit/rode grafische posters met subtiele politieke boodschappen zoals “We don’t need another hero”, “What big muscles you have”, “I shop therefore I am” en “Your body is a battleground”) en Gee Vaucher (verzorgde de grafische vormgeving van de band en het collectief Crass en is nog steeds actief als kunstenares en vormgeefster). Toch blijven vrouwen onderbelicht en ondergewaardeerd in kunstkritiek en –verslaggeving. Bovendien zijn ze vandaag de dag nog steeds ondervertegenwoordigd in kunstboeken, musea en tentoonstellingen. The Guerrilla Girls zijn een kunst/actiegroep die dit aanklagen. Ze zetten zich ook in tegen racisme en tegen discriminatie in de filmindustrie.

Boekentips

Hieronder enkele aanraders voor als je meer over gender en kunst wil lezen:

– Guerrilla Girls. The Guerrilla Girls Bedside Companion to the History of Western Art:

The Guerrilla Girls hebben verschillende boeken gepubliceerd zoals ook Confessions Of The Guerrilla Girls (1995) en Bitches, Bimbos and Ballbreakers (2003). In het boek The Guerrilla Girls Bedside Companion To The History Of Western Art uit 1998 worden op een leuke manier relatief bekende en bijna vergeten kunstenaressen bij elkaar gebracht. Kijk ook eens op hun website voor leuke kunstkritische posters en meer info: http://www.guerrillagirls.com.

– Chadwick, Whitney. Women, Art and Society:

Een zeer uitgebreide studie over vrouwen in de kunst(geschiedenis).

– Van Der Stighelen, Katlijne en Westen, Mirjam. Elck Zijn Waerom: Vrouwelijke kunstenaars in België en Nederland 1500-1950:

De titel zegt het al. Van Der Stighelen is een van de coolste proffen waar ik ooit les van had.

– Broude, Norma en Garrard, Mary D. The Power Of Feminist Art: the American movement of the 1970s, history and impact:

Dit boek gaat over de feministische kunstbeweging uit de jaren 1970 in Amerika. Tijd voor een nieuwe “wave” van feministische kunst!

Meer kunst en cultuur op deze blog

Dit is de eerste tekst op De Tweede Sekse die gaat over beeldende kunst. Voor artikels over feminisme en muziek, klik hier. Grafische kunst komt ook aan bod in zines. In de toekomst zullen op deze blog nog teksten gewijd worden aan (beeldende) kunst en cultuur, zoals over bepaalde kunstenaressen bijvoorbeeld The Guerrilla Girls en Claude Cahun, over feministische kunst, over opvallende kunstacties en over het idee achter de “male gaze” (de mannelijke blik). Ook plannen we een reeks interviews met onder andere de Amerikaanse kunstenares Julia Rice (zie illustraties bij sommige teksten op deze blog). Je mag daarnaast binnenkort een verslag van de tentoonstelling Elles @ Centrepompidou in Parijs verwachten.

Noten

[1] Ik vind het idee van de “Grote Kunstenaar” die een “Aangeboren Talent” bezit om “Kunst” te maken – met hoofdletters natuurlijk – lichtjes belachelijk. Vooral omdat de kunstenaars die in de kunstgeschiedenisboekjes worden opgenomen bijna allemaal mannelijk, wit en westers zijn en – o toeval – de schrijvers van die kunstgeschiedenisboekjes ook! Wie bepaalt wat kunst is? En wat bepaalt dat iemand de mogelijkheid heeft/had om kunst te maken? Hoe wordt iemand een kunstenares/kunstenaar? Niet zo’n eenvoudige vragen, maar er zijn al veel discussies rond gevoerd, zonder definitieve antwoorden.

[2] Do women have to be naked to get into U.S. Museums? Dat vroeg het met-gorillamaskers-vermomde feministisch kunstcollectief The Guerrilla Girls zich af. Daarom gingen ze de vrouwen in het Metropolitan Museum of Art in New York tellen: 3% van de kunstwerken in het museum was gemaakt door vrouwen en 83% van de naakten waren vrouwelijk in 2004. Zie: http://www.guerrillagirls.com/posters/getnakedshanghai.shtml.

[3] Het woord “craft” wordt ook gebruikt en gereclaimd door de alternatieve DIY handwerkbeweging die momenteel erg populair is, vooral in Amerika. Meer daarover in een volgende blogtekst…

[4] Citaat van Georgia O’Keeffe uit The Guerrilla Girls Bedside Companion to the History of Western Art: “I hate flowers – I paint them because they’re cheaper than models and they don’t move!”